Η χρησιμότητα της τέχνης
Ο σύγχρονος κόσμος θεωρεί την τέχνη πολύ σημαντική – σχεδόν όσο και το νόημα της ζωής. Αποδείξεις αυτής της ιδιαίτερης αντιμετώπισης συναντάμε στην δημιουργία μουσείων, στην επένδυση κονδυλίων για την ανάπτυξη και παρουσίαση της τέχνης, στην επιθυμία για πρόσβαση σε καλλιτεχνικά έργα (ειδικά προς όφελος των παιδιών και την ενσωμάτωσή της σε παιδικές δραστηριότητες) στο κύρος που αναδεικνύει η πανεπιστημιακή θεωρία της τέχνης και στις υψηλά εμπορικές αποτιμήσεις της αγοράς των έργων τέχνης.
Ωστόσο είναι φορές που η επαφή μας με την τέχνη δεν μας ικανοποιεί απόλυτα. Μπορεί να φύγουμε από μια έκθεση ή μια παράσταση νιώθοντας απογοήτευση ή έχοντας μέσα μας μια βαθειά αίσθηση σύγχυσης. Μπορεί και να απορούμε γιατί δεν βιώσαμε αυτήν την μεταμορφωτική εμπειρία που περιμέναμε. Είτε πιστεύουμε ότι νιώθουμε ανεπαρκείς και «δεν καταλάβαμε τι ήθελε να πει» είτε αναφερόμαστε ως προς τον «καλλιτέχνη» υποτιμητικά και απαξιωτικά, προσπαθώντας να μεταβιβάσουμε αυτήν την ευθύνη της κατανόησης. Κάτι που παρατηρούμε να συμβαίνει και σε έναν διάλογο.
Το βιβλίο των Alain de Botton & John Armstrong «Η τέχνη ως θεραπεία» υποστηρίζει πως το πρόβλημα δεν εντοπίζεται πρωτίστως σε κάθε άτομο. Οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο η τέχνη διδάσκεται, πωλείται και παρουσιάζεται από το κατεστημένο της. Από τις αρχές του εικοστού αιώνα, η σχέση μας με την τέχνη έχει αποδυναμωθεί, εξαιτίας της διστακτικότητας στην προσέγγιση του θέματος της χρησιμότητας της τέχνης. Πρόκειται για έναν προβληματισμό που άδικα κατέληξε να θεωρείται αβάσιμος και ελαφρώς αγενής.
Το γνωμικό «η τέχνη γα την τέχνη» υπονομεύει ευθέως την ιδέα ότι η τέχνη χρησιμεύει σε οτιδήποτε ιδιαίτερο καθιστώντας την απρόσιτη και μυστηριώδης. Παρά το κύρος της, η σημασία της τέχνης συχνότερα εικάζεται. Η αξία της θεωρείται θέμα κοινής λογικής. Άραγε η τέχνη δεν υπηρετεί κάποιον σκοπό ικανό να εξηγηθεί με απλούς τρόπους; Η τέχνη μπορεί να αποτελέσει εργαλείο και καλό είναι να επικεντρωθούμε περισσότερο στο τι είδος εργαλείο είναι και πως μπορεί να μας χρησιμεύσει.
Η τέχνη ως εργαλείο
Όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα εργαλεία, η τέχνη έχει την δύναμη να ενισχύει περαιτέρω τις ικανότητες με τις οποίες μας προίκισε η φύση. Η τέχνη αντισταθμίζει συγκεκριμένες εγγενείς αδυναμίες μας, που στην δεδομένη περίπτωση σχετίζονται περισσότερο με το μυαλό, την αίσθηση και το συναίσθημα παρά με το σώμα, αδυναμίες που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως ψυχολογικές.
Το συγκεκριμένο βιβλίο, «Η τέχνη ως θεραπεία» υποστηρίζει ότι η τέχνη (κατηγορία η οποία περιλαμβάνει τα έργα βιομηχανικού σχεδιασμού αρχιτεκτονικής, χειροτεχνίας) αποτελεί θεραπευτικό μέσο ικανό να βοηθήσει στην καθοδήγηση, την ενθάρρυνση και την παρηγοριά των θεατών της, επιτρέποντάς τους να βελτιώσουν τον εαυτό τους.
Κάθε εργαλείο αποτελεί προέκταση του σώματος και επιτρέπει την πραγμάτωση μιας επιθυμίας, με την χρήση του να είναι αναγκαία εξαιτίας κάποιας έλλειψης της φυσικής μας υπόστασης. Το μαχαίρι καλύπτει την ανάγκη μας – και ταυτόχρονα την ανικανότητά μας – να κόβουμε. Το μπουκάλι καλύπτει την ανάγκη μας – και ταυτόχρονα την ανικανότητά μας – να μεταφέρουμε νερό. Προκειμένου να ανακαλύψουμε την χρησιμότητα της τέχνης, οφείλουμε να αναρωτηθούμε τι έχουμε ανάγκη – αλλά δυσκολευόμαστε – να πραγματοποιήσουμε με το μυαλό και τα συναισθήματά μας. Σε ποιες αδυναμίες μπορεί να βοηθήσει η τέχνη; Εδώ οι Alain de Botton & John Armstrong εντοπίζουν, αναλύουν και παρουσιάζουν επτά αδυναμίες, άρα και επτά χρήσεις της τέχνης. Φυσικά υπάρχουν κι άλλες, οι συγκεκριμένες όμως μοιάζουν από τις πλέον πειστικές και κοινές. Μνήμη, Ελπίδα, Θλίψη, Εξισορρόπηση, Αυτογνωσία, Εξέλιξη, Αξιολόγηση.
Ο Alain de Botton είναι συγγραφέας εξαιρετικά πετυχημένων βιβλίων, μεταξύ των οποίων τα Η παρηγοριά της φιλοσοφίας, Πως ο Προυστ μπορεί να αλλάξει την ζωή σου, Περί του κοινωνικού status, Θρησκεία για άθεους. Το 2008 ίδρυσε το School of Life, έναν οργανισμό που παρέχει χρήσιμες ιδέες για την καθημερινότητα με την μορφή βιβλίων, εργαστηρίων και διαλέξεων. Το 2009 ίδρυσε το Living Architecture με σκοπό να καταστήσει την υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονική προσβάσιμη στους πάντες.
Ο John Armstrong είναι φιλόσοφος και θεωρητικός της τέχνης με στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης. Έχει γράψει μια σειρά από βιβλία που έχουν τύχει ευρείας αποδοχής, στα οποία περιλαμβάνονται και τα The intimate Philosophy of Art, Conditions of Love, In search of Civilisation. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το πώς να ανησυχούμε λιγότερο για τα χρήματα.
